Zgodnie z Konstytucją RP, wywłaszczenie nieruchomości może nastąpić wyłącznie na cel publiczny. Ustawa o gospodarce nieruchomościami precyzuje, co należy rozumieć pod tym pojęciem. Obejmuje ono m.in.:
- Budowę i utrzymanie obiektów infrastrukturalnych, takich jak: drogi, linie kolejowe, lotniska, sieci energetyczne, wodociągowe i kanalizacyjne.
- Budowę obiektów użyteczności publicznej, np. szkół, szpitali, urzędów, obiektów sportowych, terenów rekreacyjnych itp.
- Ochronę środowiska, np. tworzenie parków narodowych, rezerwatów przyrody, lasów ochronnych dla zagrożonych gatunków.
- Zapewnienie bezpieczeństwa i obrony narodowej, dotyczy to np. budowy koszar, lotnisk wojskowych, poligonów.
- Przeciwdziałanie klęskom żywiołowym typu powodzie czy susze.
- Inne cele publiczne określone w odrębnych ustawach.
Cele publiczne a kwestia odpłatności
Wywłaszczenie może być przeprowadzone wyłącznie na rzecz jednostki samorządu terytorialnego lub Skarbu Państwa. Oznacza to, że prywatne firmy nie mogą przejmować nieruchomości w drodze wywłaszczenia. Jednocześnie dopuszczalne jest realizowanie celów publicznych przez podmioty prywatne (np. stawianie stacji bazowych służących ogólnodostępnej łączności), tak samo jak pobieranie opłat za korzystanie z usług świadczonych przez obiekty celu publicznego, np. centra sportowe czy muzea.